Recht en technologie. Vraagstukken van de digitale revolutie
Boekbespreking. Deze bundel is verschenen naar aanleiding van het lustrumcongres van Mordenate College op 17 mei 2019. Dit congres stond in het teken van de relatie tussen recht en technologie. De centrale vraag was of en in hoeverre technologie gereguleerd dient te worden door het recht. In deze bundel staan bijdragen die aansluiten op het congres. Het boek bevat zowel bijdragen van studenten als professionals.
De bundel neemt als uitgangspunt dat technologie alle mogelijke aspecten van het recht beïnvloedt. Nieuwe technologieën brengen uitdagingen mee voor tal van rechtsgebieden, waarbij het de vraag is of deze technologieën verdere regulering behoeven. Hierbij dient niet alleen te worden gedacht aan meer voor de hand liggende ontwikkelingen zoals blockchain, smart contracts en de aansprakelijkheid van robots en zelfrijdende auto’s. Ook andere rechtsgebieden, zoals het fiscaal recht, zullen beïnvloed worden door digitalisering. Hoe moet bijvoorbeeld belasting worden geheven op een digitale onderneming wanneer fysieke nabijheid niet langer vereist is voor het verrichten van economische activiteiten?
In het boek worden veel verschillende onderwerpen belicht. Het boek bestaat uit vijf delen: algemene beschouwingen, recht en algoritmen, regulering en digitalisering, het contractenrecht in 2025 en aansprakelijkheid en rechtssubjectiviteit. Elk deel bestaat uit een tot drie hoofdstukken waarin verschillende onderwerpen die vallen onder deze thema’s, worden besproken. Ik licht enkele bijdragen toe uit de delen algemene beschouwingen (I), regulering en digitalisering (III) en het contractenrecht in 2025 (IV).
De bundel vangt aan met een historische bijdrage over recht en technologie in de lange negentiende eeuw. De bijdrage plaatst de huidige digitale revolutie in het historisch perspectief van eerdere industriële revoluties. Deze industriële revoluties brachten grote technologische en maatschappelijke veranderingen die onvermijdelijk gepaard gingen met veranderingen in het recht. De auteur gaat in op de verschillende wijzen waarop in die periode door wetgever en rechter werd omgegaan met de opkomst van nieuwe technologieën. De auteur focust daarbij op rechtsvorming door rechter en wetgever en de positie van de rechter bij de omgang met veranderingen.
Het deel over regulering en digitalisering behandelt achtereenvolgens mededingingsbeperkingen in de Europese e-commerce sector, belastingheffing en digitale ondernemingen, en privacy en real-time bidding. Alle drie de bijdragen geven een interessante kijk op een rechtsgebied waar de gevolgen van digitalisering duidelijk te voelen zijn. De auteurs bespreken de gevolgen van digitalisering voor de desbetreffende rechtsgebieden en bespreken op welke manieren het recht zijn rol kan blijven vervullen, met de komst van nieuwe technologieën.
In het deel over contractenrecht in 2025 blijkt dat een blik op de toekomst stuit op smart contracts en blockchain als standaard. De eerste bijdrage bespreekt de rol van crowdsourced online dispute resolution (CODR) voor geschilbeslechting bij het gebruik van blockchain smart contracts. De auteurs schetsen drie potentiële toekomstbeelden van deze CODR. De andere bijdragen gaan onder meer in op smart contracts uitgevoerd op een blockchain en de juridische moeilijkheden die hierbij komen kijken en een toekomstvisie op het contractenrecht in 2025. Deze toekomstvisie gaat met name over de consequenties van geautomatiseerde contracten voor de praktijk.
Al met al is het een plezierige bundel om te lezen waarin een flink aantal interessante ontwikkelingen op het terrein van recht en digitalisering worden besproken. Op dit terrein is weliswaar al veel geschreven, maar deze bundel vormt zeker een waardevolle toevoeging. (MR)
L.R. van den Berg, S. Geldermans, A.A. Heeres, N.W. Noort, J.T.J. van de Riet, S.E.C. Vonk & H.J. Weijers (red.)
Recht en technologie. Vraagstukken van de digitale revolutie
Den Haag: Boom juridisch 2019, 166 p., € 29,50
Categorie: Boekbesprekingen